Skip to main content
Psychiatrie en Filosofie

Ervaring, kennis, wijsheid. Filosoferen in de psychiatrische praktijk

Dit najaar, op 10 september, start de nieuwe cursus 'Ervaring, kennis, wijsheid', begeleid door filosoof en ervaringsdeskundige Wouter Kusters. Deze online cursus is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in psychiatrie en filosofie en bestaat uit acht online bijeenkomsten op de dinsdagavond. 

In de dagelijkse praktijk van de psychiatrie staan de ervaringen van patiënten centraal. Hulpverleners zien afwijkend of problematisch gedrag en luisteren naar wat hun patiënten daarbij te vertellen hebben over, en vanuit, hun ervaringen. In de (therapeutische) gesprekken en interacties tussen patiënten en hun omgeving gaat het behalve over ervaringen ook om kennis. Wat weten hulpverleners over de problemen van hun patiënten? En welke kennis hebben patiënten over zichzelf? Wat voor soorten kennis worden op welke manier gebruikt? Hoe verhoudt kennis zich tot stigma en zelf-stigma?

Door het opdoen van ervaringen – of dat nu als patiënt is of als hulpverlener -- en het verwerken hiervan in kennis en zelfkennis, kunnen mensen veranderen. Wellicht komen mensen in hun levensloop of loopbaan – als patiënt en/of als hulpverlener – tot nieuwe inzichten of zelfs tot ‘wijsheid’. Hoe verhouden vormen van wijsheid zich tot opgedane ervaringen en aangeleerde kennis? Hoe verhouden wijsheid, eigenwijsheid, stigma en identiteit zich tot elkaar?

In deze cursus onderzoeken we ervaring, kennis en wijsheid en hun interactie en werking in de psychiatrische praktijk. Het gaat om vragen als: 
  • Wat bedoelen we als we het over (psychopathologische) ‘ervaring’ hebben? 
  • Wat heeft ervaring te maken met perceptie, emotie, cognitie en taal? 
  • Hoe verhouden kennis en ervaring zich tot elkaar? 
  • Wat is de rol van wijsheid in de psychiatrische praktijk? 
  • Is wijsheid overdraagbaar en hoe verhoudt wijsheid zich tot (professionele én persoonlijke) identiteit?

Met deze cursus beogen we begrippen als ervaring, kennis en wijsheid van diverse kanten te onderzoeken en nader inzicht daarin te krijgen, om zo het filosoferen in de psychiatrische praktijk, door alle betrokkenen, te bevorderen.

Voor wie?
Deze cursus richt zich op iedereen die geïnteresseerd is in de psychiatrie en filosofie: hulpverleners, ervaringsdeskundigen, AIOs, studenten, filosofen, en overige belangstellenden. De docenten spreken Nederlands. Sommige literatuur is in het Engels. Voor degenen die moeite hebben met Engelstalige artikelen zullen wij zorgen voor Nederlandstalige vervanging.

Wanneer
De online cursus vindt plaats in het najaar van 2024, en bestaat uit acht dinsdagavonden om de twee weken van 19:30 tot 21:30 (met tweemaal een korte pauze). Data: 10 september, 24 september, 8 oktober, 22 oktober, 5 november, 19 november, 3 december en 17 december.

Werkwijze
In acht bijeenkomsten onderzoeken we met acht docenten deze vragen verder. Van deze acht is ongeveer de helft ervaringsdeskundig, en de andere helft hulpverlener. In de eerste les introduceert Wouter Kusters de problematiek. In elk van de zeven lessen daarna is er één gastdocent, die een presentatie houdt over de drie hoofdbegrippen. Na elke presentatie houdt Kusters een interview met de gastdocent, en is er uitgebreid ruimte voor gesprek tussen de cursisten onderling, en plenair met de docent(en).  

Kosten
  • Standaardprijs: 250 euro 
  • Prijs AiOs, studenten en ervaringsdeskundigen: 120 euro
  • Standaardprijs voor donateurs van de Stichting: 225 euro
  • Prijs AiOs, studenten en ervaringsdeskundigen voor donateurs van de Stichting: 105 euro

Donateurs van de Stichting kunnen de kortingscode aanvragen via e-mail info@psychiatrieenfilosofie.nl. De prijzen zijn inclusief digitaal studiemateriaal.

Aanmelden 
Aanmelden voor deze cursus is niet meer mogelijk. Mocht u desondanks geïnteresseerd zijn in deelname, mail ons via info@psychiatrieenfilosofie.nl. Wij houden u dan op de hoogte van een eventuele volgende cursus 'Ervaring, kennis, wijsheid'.

Inhoud bijeenkomsten
10 september: Wouter Kusters - Introductie 

Wouter Kusters is filosoof, schrijver en taalwetenschapper. Hij schreef Pure waanzin (2004) en Filosofie van de waanzin (2014). Hij onderzoekt, doceert en schrijft over ervaringen van en reflecties op waanzin of psychose. Wouter Kusters: "Bij deze eerste, inleidende bijeenkomst bespreek ik de begrippen ervaring, kennis en wijsheid en laat ik zien hoe deze op uiteenlopende manieren worden gebruikt in de filosofie, in de psychiatrie en in het alledaags taalgebruik. Daarna ga ik nader in op het specifieke begrip van “psychotische ervaring”, en op de verleidingen, valkuilen, én mogelijkheden van taal van/over waanzin."

Literatuur:

- Olga Tokarczuk: Fragment uit roman "De rustelozen"

- Wouter Kusters (2018): De vierde dimensie: de missing link voor herstel en filosofie.

- Wouter Kusters (2024): Afwijkingen in het duister. Over vleermuizen, vluchtelingen, visionairen en filosofen.

Voor wie verder wil lezen:

- François Jullien: "Over ervaring", in "Het leven kan anders" (2019/2017)

- Alastair Morgan (2024): ‘… the most complex and lyrical song of experience’: Walter Benjamin and a dialectical image of madness. Introduction to Walter Benjamin for psychiatry (III), International Review of Psychiatry. 


24 september: Alie Weerman
Alie Weerman is psycholoog en lector GGZ en Samenleving. Zij promoveerde in 2016 met een proefschrift over ervaringskennis en ervaringsdeskundigheid bij zorg- en dienstverleners met als ondertitel: Stigma, Verslaving & Existentiële Transformatie. Alie Weerman doet vooral actie-onderzoek waarbij ervaringskennis de basis vormt. Verder leidt zij ervaringsdeskundigen op, in 2024 startte op Windesheim de eerste master Ervaringsdeskundigheid. Alie Weerman: "In deze bijeenkomst gaan we in op de vraag hoe ervaringskennis zich verhoudt tot wetenschappelijke kennis. Ervaringskennis wordt vaak tegenover professionele en wetenschappelijke kennis gezet. Men spreekt dan van ‘drie bronnen van kennis’.  Je kunt dit echter ook zien als drie verschillende benaderingen van kennis. Wat ‘wetenschappelijk’ is hangt ook af van het wetenschapsfilosofisch perspectief dat gekozen wordt. Waarom zou ervaringskennis eigenlijk geen wetenschappelijke kennis kunnen zijn?" Alie Weerman gaat in op een aantal perspectieven op ervaringskennis. Zij komt uit bij een existentieel-narratief perspectief. Om dit recht te doen in praktijkonderzoek zijn artistieke werkwijzen bruikbaar. Hoe dat in zijn werk kan gaan wordt getoond met een aantal voorbeelden.
Literatuur:
- Alie Weerman, hoofdstuk 4 uit  Ervaringsdeskundige zorg- en Dienstverleners, Stigma, Verslaving en Existentiële Transformatie. Delft Eburon.
- Alie Weerman en Rosalie Metze (2021).  ‘Follow the dog’ – Creating arts-based, supportive and relational spaces to facilitate in a purposeful discovery of knowledge, zie hier.

8 oktober: Alke Wisselink

Alke Wisselink is cultuurwetenschapper en PhD-student aan het UMCG op het thema ‘Het goede leven van mensen met psychosegevoeligheid in begeleid wonen contexten’. Daarnaast is ze docent Social Work aan de Hogeschool Viaa, en ervaringsdeskundig in psychose. Alke Wisselink: "Wie spreekt of zwijgt (waarom), vanuit welke ervaring of positie, en op welke manier wordt een ervaring of de daaruit gedestilleerde kennis medegedeeld? Daar gaat het om tijdens deze derde bijeenkomst. Centraal staat (opnieuw) de ‘psychotische ervaring’, waarbij we ons verhouden tot psychose als onderwerp van psychiatrische academische bedrijvigheid enerzijds, en de soevereiniteit van de waanzinnige ervaring anderzijds. Meer ruimte voor het mysterie van de ervaring, maar hoe? Wegen waarop (totaal)ervaring beter her-kend en uitgedrukt kan worden, liggen wellicht (eveneens) buiten de realiteit. In de fictie, en in de fantasy."

Literatuur:
- Alke Wisselink (2023) – From mastery to mystery in psychosis inquiry, paper gepresenteerd op Too Mad to Be True II in Gent (BE)
- Ursula K. Le Guin – Fragment vanuit “De linkerhand van het duister”
Voor wie verder wil lezen:
- Ursula K. Le Guin – “Things not actually present”, in “The wave in the mind”

22 oktober: Roy Dings

Roy Dings is postdoctoraal onderzoeker op het raakvlak tussen filosofie, psychologie en psychiatrie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in een project naar de conceptuele basis van ervaringskennis in de GGZ. Op dit moment voltooit hij een opleiding tot ervaringsdeskundige. Roy Dings: "Tijdens deze bijeenkomst verschuiven we het accent door ervaringskennis te benaderen vanuit de meer 'analytische' filosofie (o.a. kenleer, wetenschapsfilosofie, cognitiefilosofie en cognitieve wetenschap). Deze analytische invalshoek hecht veel waarde aan precisie: wat bedoelen we precies met ervaring? wat bedoelen we precies met kennis? We zullen stilstaan bij zowel de meerwaarde als de tekortkomingen van zo'n analytische invalshoek."

Literatuur
- Roy Dings & Şerife Tekin (2022): A philosophical exploration of experience-based expertise in mental health care, Philosophical Psychology
- Roy Dings and Derek Strijbos (to be published): Experiential knowledge in mental health care: A coherent concept?
Voor wie verder wil lezen:
- Roy Dings (2023). Experiential knowledge: From philosophical debate to health care practice? In Journal of Evaluation in Clinical Practice.

5 november: Josephine Lenssen

Josephine Lenssen is geneesheer-directeur van ggz-instelling Dimence en psychiater. Ze is gespecialiseerd in holistische geneeskunde, op waarden gebaseerde en persoonsgerichte zorg. In 2019 promoveerde ze op onderzoek naar verklaringsmodellen in de psychiatrie. Josephine Lenssen: "Het thema van deze bijeenkomst is shared decicion making. We staan stil bij het concept "relationele autonomie". Hoe kunnen  kennis, wijsheid en ervaring van clienten, naasten en ggz professionals in gezamenlijkheid worden afgewogen om tot een gedeeld narratief te komen en een zo breed mogelijk gedragen behandelbeleid?"

Literatuur

- Mike Slade (2017): Implementing shared decision making in routine mental health care, World Psychiatry 2017; 16: 146-153.

- Carlos Gómez-Vírseda, Yves de Maeseneer and Chris Gastmans (2019): Relational autonomy: what does it mean and how is it used in end-of-life care? A systematic review of argument-based ethics literature. BMC Medical Ethics (2019) 20:76.

Voor wie verder wil lezen

- Dan J. Stein et al. (2024): Philosophy of psychiatry: theoretical advances and clinical implications. In World Psychiatry 2024: 23: 215-232.


19 november: Grietje Keller

Grietje Keller is medewerker implementatie van ervaringsdeskundigheid en ondersteuner van een cliëntenraad bij de GGD Amsterdam. Sinds 2014 organiseert zij leesgroepen over Mad Studies bij Stichting Perceval. Grietje Keller: "In deze bijeenkomst onderzoeken we wat Mad, Disability, Queer en Gender Studies ons te zeggen hebben over ervaring, kennis en wijsheid. Welke rol spelen macht en perspectief hierin? Grietje is sterk beïnvloed door Donna Haraway en haar concept van situated knowledge: kennis is belichaamd, lokaal en tijdgebonden."

Literatuur:
- Grietje Keller (boek in wording): Inleiding en eerste hoofdstuk (over diagnose)
Voor wie verder wil lezen:
- Donna Haraway. Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective. Feminist Studies.


3 december: Alje Bosma

Alje Bosma was senior adviseur in het onderwijs. In 2016 kreeg hij de diagnose ernstige depressie met psychotische kenmerken, daarna werd hij hij schrijver, dichter en verhalenverteller. Alje Bosma: "In mijn presentatie wil ik een nieuw taalraam bieden voor de verwarrende wereld van depressie en de wondere wereld van psychose. In de dikhuidige psychiatrie, die zich lijkt te hebben losgemaakt van filosofie, mystiek en de bijzondere ervaringswereld van de patiënt, lijken dergelijke woorden niet meer van waarde te zijn. Ten onrechte, meen ik. Het enige dat nodig is, is het openen van een nieuw taalraam. Zonder taalraam is het al snel laatmaar, de weg van onverschilligheid en vervreemding. Kortom ik zoek naar kloppende taal, want waarom zouden we onszelf en elkaar beknotten en bedotten?" 

Literatuur
Voorafgaand aan de bijeenkomst ontvangen de deelnemers een compilatie van fragmenten van auteurs als Hannah Ahrendt, Simone Weil, Dorothee Sölle, Petra Sloterdijk, Levinas, Jacques Lusseyran, Andrew Solomon, Parker Palmer, David Whyte, Emily Dickensson, Eva Gerlach, Vasalis, Abel Herzberg, Huub van der Lubbe, Nina Simone, Ellen Warmond. 

17 december: Bram Salman

Bram Salman is arts en sinds oktober 2022 in opleiding tot psychiater bij GGZ Centraal. Tevens heeft hij filosofie gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. In 2019 heeft hij een onderzoek gedaan op de gesloten afdeling psychiatrie van het UMC Utrecht. Hij deed onderzoek naar het spreken van psychiater en patiënt over onder andere de diagnose, de reden van opname en het behandeltraject. De gesprekken bleken vaak onderhandelingen te zijn die plaatsvonden in een complex spanningsveld, waarbij er gelaveerd werd tussen verschillende perspectieven en manieren van denken, en de stem van de patiënt in wisselende mate ruimte kreeg. Er werd in het onderzoek gezocht naar een verklaring door te kijken naar de dieperliggende variabelen, waarbij ook de normatieve aspecten van het gesprek geanalyseerd werden. In deze bijeenkomst zullen we in gesprek gaan over de uitkomsten van dit onderzoek, en wat die ons vertellen over ervaringskennis en shared decision making. 

Literatuur:
Salman, B., & Baart, A. J. (2024). Epistemic negotiations on a closed psychiatric ward: An Empirical Exploration. Philosophical Psychology, 1–32