Skip to main content
Psychiatrie en Filosofie

Ervaring, kennis, wijsheid. Filosoferen in de psychiatrische praktijk

Op 9 september 2025 start voor de tweede keer de online cursus 'Ervaring, kennis, wijsheid', met zeven nieuwe gastdocenten en begeleid door filosoof en ervaringsdeskundige Wouter Kusters. Deze cursus is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in ervaringen met psychiatrie en filosofie.

In de dagelijkse praktijk van de psychiatrie staan de ervaringen van patiënten centraal. Hulpverleners zien afwijkend of problematisch gedrag en luisteren naar wat hun patiënten daarbij te vertellen hebben over, en vanuit, hun ervaringen. In de (therapeutische) gesprekken en interacties tussen patiënten en hun omgeving gaat het behalve over ervaringen ook om kennis. Wat weten hulpverleners over de problemen van hun patiënten? En welke kennis hebben patiënten over zichzelf? Wat voor soorten kennis worden op welke manier gebruikt? Hoe verhoudt kennis zich tot stigma en zelf-stigma?

Door het opdoen van ervaringen – of dat nu als patiënt is of als hulpverlener -- en het verwerken hiervan in kennis en zelfkennis, kunnen mensen veranderen. Wellicht komen mensen in hun levensloop of loopbaan – als patiënt en/of als hulpverlener – tot nieuwe inzichten of zelfs tot ‘wijsheid’. Hoe verhouden vormen van wijsheid zich tot opgedane ervaringen en aangeleerde kennis? Hoe verhouden wijsheid, eigenwijsheid, stigma en identiteit zich tot elkaar?

Met gastdocenten Cynthia Dorrestijn, Floortje Scheepers, Ewout Kattouw,  Derek Strijbos, Sanneke de Haan, José Hoekstra en Naud van der Ven onderzoeken we ervaring, kennis en wijsheid en hun interactie en werking in de psychiatrische praktijk. Het gaat om vragen als: 
  • Wat bedoelen we als we het over (psychopathologische) ‘ervaring’ hebben? 
  • Wat heeft ervaring te maken met perceptie, emotie, cognitie en taal? 
  • Hoe verhouden kennis en ervaring zich tot elkaar? 
  • Wat is de rol van wijsheid in de psychiatrische praktijk? 
  • Is wijsheid overdraagbaar en hoe verhoudt wijsheid zich tot (professionele én persoonlijke) identiteit?

Met deze cursus beogen we begrippen als ervaring, kennis en wijsheid van diverse kanten te onderzoeken en nader inzicht daarin te krijgen, om zo het filosoferen in de psychiatrische praktijk, door alle betrokkenen, te bevorderen. Hierbij is uitgebreid ruimte voor gesprek tussen de cursisten onderling, en plenair met de docenten.

Voor wie?
Deze cursus richt zich op iedereen die geïnteresseerd is in de psychiatrie en filosofie: hulpverleners, ervaringsdeskundigen, AIOs, studenten, filosofen, en overige belangstellenden. De docenten spreken Nederlands. Sommige literatuur is in het Engels. 

Wanneer
De online cursus vindt plaats in het najaar van 2025, en bestaat uit acht dinsdagavonden om de twee weken van 19:30 tot 21:30 (inclusief pauze). Data: 9 september, 23 september, 7 oktober, 21 oktober, 4 november, 18 november, 2 december en 16 december.

Aanmelden 
Aanmelden voor deze cursus is mogelijk via het ticketkantoor, zie hier. Mocht u een vraag hebben, mail ons via info@psychiatrieenfilosofie.nl. 

Kosten
  • Standaardprijs: 250 euro 
  • Voor AiOs, studenten en ervaringsdeskundigen: 120 euro
  • Voor donateurs van de Stichting: 225 euro
  • Voor donateurs die AiO, student of ervaringsdeskundig zijn: 105 euro

Donateurs van de Stichting kunnen de kortingscode aanvragen via e-mail info@psychiatrieenfilosofie.nl. De prijzen zijn inclusief digitaal studiemateriaal.

Inhoud bijeenkomsten 


​​9 september: Wouter Kusters - Introductie 

Wouter Kusters is filosoof, taalwetenschapper en ervaringsdeskundige, en schreef Pure waanzin: zoektocht naar de psychotische ervaring (2004) en Filosofie van de waanzin (2014). Hij onderzoekt, doceert en schrijft over ervaringen van en reflecties op waanzin of psychose. In deze eerste, inleidende bijeenkomst worden de begrippen ervaring, kennis en wijsheid besproken, en laat Kusters zien hoe deze op uiteenlopende manieren worden gebruikt in de filosofie, in de psychiatrie en in het alledaags taalgebruik. Daarnaast gaat de docent nader in op het specifieke begrip van “psychotische ervaring”, en op de verleidingen, valkuilen, én mogelijkheden van taal van/over waanzin."


Literatuur:

Wouter Kusters: Afwijkingen in het duister. Over vleermuizen, vluchtelingen, visionairen en filosofen (nog te verschijnen).

Wouter Kusters: Disruption, Recovery, Religion and the Value of Crisis. In: Olsman et al. Recovery. The interface between Psychiatry and Spiritual Care


​​23 september: Cynthia Dorrestijn
Cynthia Dorrestijn is ervaringsdeskundige, ingenieur, moeder en dansdocent. Ze geeft regelmatig gastcolleges en presentaties over leven met psychosegevoeligheid. Thematisch en controversieel is in die context vaak de vraag: hoeveel risico mag, kan en wil je lopen? Wijsheid in relatie tot zelfzorg gaat veelal over onzekerheid en risico’s indammen. Hoe hoog moet die dam zijn voor psychosegevoeligen? Hoe afgebakend tot ‘het zelf’ is zelfzorg eigenlijk in het geval van psychosegevoeligheid? Begeleid met eigengemaakte tekeningen en een proeverij neemt de docent je langs meerdere zintuigen in deze verkenningen.

Literatuur:
Rodante van der Waal: Birth Justice, Intermezzo (pagina 257 t/m 259). 
Meer literatuur volgt nog.

​​7 oktober: Floortje Scheepers
Floortje Scheepers is kinder- en jeugdpsychiater, hoogleraar Innovatie in de GGZ en hoofd van de medische, onderwijs- en onderzoeksafdeling psychiatrie in het UMC Utrecht. Innovatie heeft in haar werk betrekking op nieuwe technologie en uitbreidingen van data-banken, maar ook op manieren van communicatie en interactie, en omgaan met ervaringen en soorten kennis - in de spreekkamer, en daarbuiten. Sinds 2023 is ze lid van de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. In 2021 publiceerde Scheepers het boek Mensen zijn Ingewikkeld. Hierin beargumenteert ze dat mensen te complex en veranderlijk zijn om te kunnen doorgronden met expliciete kennis en logica, en om een label uit de DSM op te kunnen plakken. In deze bijeenkomst zet ze het zoekende karakter van haar boek voort, en vertelt ze over leerprocessen - van haarzelf en anderen - waarin ervaring, kennis en (het streven naar diverse vormen van) wijsheid een rol spelen.

Literatuur volgt nog.

​​21 oktober: Ewout Kattouw

Ewout Kattouw is ervaringsdeskundige en voorzitter van stichting PILL. Hij schreef het boek: 'Wie is er nou eigenlijk gek? De cliënt, de psychiatrie of de maatschappij?' (2022).  Kattouw geeft regelmatig gastlessen, lezingen en workshops waarin hij kritisch reflecteert op de psychiatrie.  In deze bijeenkomst bespreekt hij de valkuilen van het gebruik van kennis en taal vanuit een (te) eenzijdig academisch perspectief, waardoor soms schijnbare oplossingen vooral tot nieuwe problemen leiden. Welke kansen en mogelijkheden bieden andere vormen van kennis en taal om tot wijsheid te komen? En hoe vind je als hulpvrager én hulpverlener de juiste kennis om tot wijze beslissingen te komen? Daarnaast gaat de docent in op hoe individuele ervaring tot collectieve ervaringskennis kan leiden, en hoe deze gelijkwaardig ingezet kan worden naast andere kennisbronnen, om zo tot betere zorg en wetenschap te komen, met als uiteindelijk doel vanuit wijsheid te leven en zo ‘goed’ te doen. 


Literatuur:

Ewout Kattouw: Afbouwen van antidepressiva: hoe zit dat nou eigenlijk?

Ewout Kattouw: Kan de oplossing het probleem worden? Ingezonden brief in Tijdschrift voor Psychiatrie


​​4 november: Derek Strijbos

Derek Strijbos is psychiater en opleider psychiatrie bij Dimence Groep en hoogleraar Filosofie in de ggz aan de Radboud Universiteit. In zijn onderzoek probeert hij de complexe praktijk van de ggz, en de rol van ervaringskennis, te duiden. Vaak wordt ervaringskennis opgevat als ‘kennis van je eigen subjectieve ervaring’. Zo gesteld blijft het moeilijk te begrijpen hoe die kennis voor anderen relevant is. Is ervaringskennis eigenlijk wel te generaliseren, zoals wetenschappelijke kennis en klinische kennis? Zo niet, wat doen ervaringsdeskundigen dan precies? Derek Strijbos zal met het begrip ‘attuned responsiveness’ enkele aspecten ervan belichten. De gedachte is dat ervaringskennis helpt om een specifieke ontvankelijkheid en responsiviteit te ontwikkelen voor wat er toe doet voor mensen die te maken hebben met psychisch lijden. Het gaat om een specifieke vorm van waarnemen en reageren op anderen op basis van eigen ervaring. Net als een clinicus of een wetenschapper patronen leert te ontwaren en hierop leert te handelen op basis van opleiding en eigen klinische ervaring, doen ervaringsdeskundigen dat ook. 


Literatuur: 

Roy Dings and Derek W. Strijbos: 'Being in a position to know: attuned responsiveness as the hallmark of experiential knowledge and expertise in mental healthcare', Frontiers in Psychiatry, januari 2025.


​​18 november: Sanneke de Haan

Sanneke de Haan is Socrates hoogleraar Psychiatrie en Filosofie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en universitair docent bio-ethiek en ethiek van (geestelijke) gezondheid bij Universiteit Utrecht.  Haar belangrijkste onderzoeksinteresses zijn: enactivisme, fenomenologie en cognitieve neurowetenschappen. Meer informatie en literatuur volgt.


​​2 december: José Hoekstra
José Hoekstra studeerde culturele antropologie en bewegingsexpressietherapie. Tegenwoordig werkt ze als ervaringsdeskundige bij een zelfregie en herstelorganisatie. Daar geeft ze cursussen op het gebied van herstel en geeft individuele herstelondersteuning. Zij schreef het boek “Vleugels. Psychose als weg tot volledig menszijn". In haar ontwikkeling ontdekte ze dat het ziektebegrip vanuit de GGZ haar niet verder hielp, maar dat het concept spirituele crisis haar op een andere manier naar zichzelf leerde kijken. Daarnaast gaat ze in op het begrip herkadering, een begrip vanuit de geestelijke verzorging. Een andere beleving kan leiden naar een nieuw denk- en geloofskader. Maar deze omslag kan op zichzelf ook voor crisis zorgen.

Literatuur:
José Hoekstra: Artikel 'Spiritual Emergency: een blinde vlek in de GGZ' 
Christina Grof en Stanislav Grof: 'Spiritual Emergency: The Understanding and Treatment of Transpersonal Crises'

​​16 december: Naud van der Ven

Naud van der Ven studeerde geschiedenis en semitistiek en werkte als adviseur bedrijfsprocessen bij de gemeente Amsterdam. Hij promoveerde in 2006 op ‘Schaamte en verandering: Denken over organisatieverandering in het licht van de filosofie van Emmanuel Levinas’. Sindsdien geeft hij workshops over de vraag “Wat gebeurt er als de ene mens denkt voor de andere?”. Nu is denken voor een ander iets heel gewoons: managers worden ervoor betaald en ouders doen het voor hun kinderen. Psychiatrische behandelaars denken voor hun patiënten, mede op basis van hun vakkennis en professionele vaardigheden. Maar kun je daarin ook te ver gaan? Of anders geformuleerd, waar ligt de grens voor de claim dat je weet wat goed is voor een patiënt? Wanneer doet de kennispretentie geweld aan de andersheid van de ander?


Literatuur volgt nog.