Cursus over Franz Rosenzweig, Der Stern der Erlösung

Bijeenkomsten: vrijdagmiddagen, 21 febr., 13 mrt, 3 en 17 april, 8 en 29 mei, 19 juni en 3 juli 2020, van 13.30-16.30h.

Locatie: Stichting Psychiatrie en Filosofie, Jaap Bijzerweg 19, 3446 CR Woerden.

Betaling via onze webwinkel Prijs: € 250 / 230 (voor donateurs, zie hier).

Verdere informatie is te verkrijgen via de cursuscoördinator, Wouter Kusters, info@psychiatrieenfilosofie.nl

Inleiding: Franz Rosenzweigs Der Stern der Erlösung is één van de invloedrijkste filosofische werken van de 20^e eeuw. In een wijsgerig systeem van ogenschijnlijk hegeliaanse snit bracht de auteur alles tezamen wat sedert de Verlichting versplinterd lag: God, mens en wereld; schepping, openbaring en verlossing; jodendom en christendom.

Het boek bleek geniaal. Het bracht een ommekeer teweeg in het heersende denken over het jodendom als een achterhaalde religie en deed veel christenen op hun neus kijken. De moderne Franse filosoof Emmanuel Levinas zei eens dat Rosenzweig te aanwezig was in zijn eigen werk om hem steeds opnieuw expliciet te citeren. Mede dankzij Rosenzweig is de joodse traditie vandaag de dag ook binnen de filosofie weer en vogue.

Tot op de dag van vandaag breken filosofen, theologen, historici, germanisten en andere academici zich het hoofd over het rijke werk. Maar deze cursus wil vooral laten zien dat het ook aan de psychiatrie en psychologie – vandaag de dag verworden tot een Seelenkunde ohne Seele – veel te bieden heeft. Puttend uit o.a. het gedachtegoed van de Hebreeuwse bijbel en de joodse mystieke traditie biedt de Stern ideeën die van groot psychologisch inzicht getuigen. Zo definieert Rosenzweig de ‘ziel’ (Seele) als menselijke ontvankelijkheid voor openbaring, verbindt hij ‘openbaring’ fenomenologisch aan de liefdeservaring, en analyseert hij uitvoerig en precies de menselijke ziel die zich gewonnen geeft aan de openbaring in termen van doorbroken “koppige trots” (trotziger Stolz) en gevestigde “deemoed” (Demut) – om vervolgens die overwonnen trots tot bestanddeel van de deemoed te maken. Dit herinnert onvermijdelijk – terecht of ten onrechte – aan het psychoanalytische spreken over ‘bezetting’, ‘weerstand’ of zelfs ‘therapeutische overdracht’.

Rosenzweigs Stern is een boek dat de menselijke beleving inzet tegen wijsgerige begrips-overmoedigheid. Termen als ‘schepping’, ‘openbaring’ en ‘verlossing’ zijn voor Rosenzweig geen theologische concepten maar velden van concrete ervaring, die binnen handbereik liggen van de fenomenologische en psychologische aandacht. Ondertussen drukken abstracties als ‘God’, ‘mens’ en ‘wereld’ structuren uit waaraan wellicht de psychopathologie niet helemaal vreemd is.

Het zal blijken dat een psychologische lezing van de Stern fascinerende perspectieven ontsluit, die ook psychologen en psychiaters stof tot denken – en uiteraard ook tot kritiek – zullen geven. Kunnen ‘religieuze’ motieven het intellect  bevruchten, zonder dat dit intellect daarbij al te zware offers moet brengen? Kunnen ze zelfs, zoals de psychiater Rümke ooit beweerde, wegen wijzen naar psychische gezondheid en herstel?

In een achttal bijeenkomsten zal de Stern der Erlösung worden gepresenteerd door Dr Rico Sneller. Er is ruim gelegenheid voor vragen en gesprek. De eigen inbreng en expertise van cursisten wordt zeer op prijs gesteld.

Rico Sneller is reeds lang vertrouwd met het werk van Rosenzweig en de wijsgerige en theologische achtergronden ervan. In zijn huidige onderzoek richt hij zich op de wijsgerige receptie van buitengewone bewustzijnstoestanden (mystiek/spiritualiteit, waanzin, erotiek, genialiteit, creativiteit, lijden/sterven e.d.). Momenteel werkt hij aan een boek met de titel Into It: Perspectives on Synchronicity, Inspiration, and the Soul (Cambridge Publishers 2020). Hierin onderzoekt hij onder andere het psychologisch-metafysische tegoed van enkele (ten onrechte vergeten) denkers, zoals Carl du Prel, Ludwig Klages, Hans Driesch, Otto Rank, Hans Driesch e.a.

Eerder doceerde Sneller filosofie en ethiek aan de universiteiten van Utrecht, Leiden en Eindhoven. In 2005 kreeg hij de onderwijsprijs van de universiteit Leiden. Voor meer info zie: https://tue.academia.edu/RicoSneller of https://www.linkedin.com/in/rico-sneller/.

Aanschaffen: Franz Rosenzweig, Der Stern der Erlösung, Frankfurt: Suhrkamp, 1988v. (online zie hier), De ster van de verlossing (Middelburg: Skandalon 2017), of eventueel een Engelse vertaling.

Algemene voorbereiding: ter algemene inleiding op de cursus kan men zich globaal oriënteren op Wikipedia of andere online encyclopedieën. Ook kan men bijv. lezen: A. Sevenster, Sabbatsrust voor een zondagskind. Over Der Stern der Erlösung van Franz Rosenzweig, Agora 2002, of Luc Anckaert, God wereld en mens. Het ternaire denken van Franz Rosenzweig, Van Gorcum 2007.

Voorbereiding per bijeenkomst: voor een goed begrip is studie buiten de bijeenkomst zelf belangrijk. Het verdient aanbeveling bij het lezen gerezen vragen en onduidelijkheden te noteren en die op de bijeenkomsten ter sprake te brengen. De docent zal zorg dragen voor lees- en studieaanwijzingen voorafgaand aan iedere bijeenkomst.

1.  Inleiding. Het einde van het al-weten.

Lees 1. Teil, Einleitung: Über die Möglichkeit, das All zu erkennen (pp. 3-24)

2.  De Godsidee.

Lees: Gott und sein Sein oder Metaphysik (pp. 25-43)

3.  De wereld.

Lees: Die Welt und ihr Sinn oder Metalogik (pp. 44-66)

4.  De mens.

Lees: Der Mensch und sein Selbst oder Metaethik; Übergang (pp. 67-99)

5.  Wonder, beleving en schepping.

Lees: Über die Möglichkeit das Wunder zu erleben; Schöpfung oder der immerwährende Grund der Dinge (pp. 124-173)

6.  Openbaring en ziel.

Lees: Offenbarung oder die allzeit erneuerte Geburt der Seele (pp. 174-228)

7.  Verlossing en toekomst.

Lees: Erlösung oder die ewige Zukunft des Reichs; Schwelle (pp. 229-291)

8.  Het gebed.

Lees: Über die Möglichkeit, das Reich zu erbeten (pp. 295-330)